Mensagem de erro

  • Warning: A non-numeric value encountered em element_children() (linha 6738 de C:\www.parlamento.tl\includes\common.inc).
  • Warning: A non-numeric value encountered em element_children() (linha 6738 de C:\www.parlamento.tl\includes\common.inc).
  • Warning: A non-numeric value encountered em element_children() (linha 6738 de C:\www.parlamento.tl\includes\common.inc).

Diskursu Sua Excelência Prezidenti Parlamentu Nasionál, Dr. Aniceto Longuinhos Guterres Lopes, Iha Serimónia Tomada Posse Provedor PDHJ

Diskursu Sua Excelência Prezidenti Parlamentu Nasionál,

Dr. Aniceto Longuinhos Guterres Lopes

Iha Serimónia Tomada Posse Provedor PDHJ

5 Janeiru 2023

Sua Excelência, Senhor Primeiro Ministro VIII Governu Konstitusional, Taur Matan Ruak,

Sua Excelência Senhor Presidente Tribunal de Recurso, Meritíssimo Juíz Dr. Deolindo dos Santos,

Senhores Membros Mesa Parlamento Nacional,

Senhores Cefes das Bancadas Parlamentar

Distintos Deputados

Senhora Provedora Direitos Humanos e Justiça, dra. Jesuina Gomes no Adjuntu sira,

Distintos Convidados

Senhoras e Senhores

Hau dezeja ba dala-uluk boas Festas Natal no Tinan Foun 2023 ho votos isin diak no bom inicio do Ano ba ita hotu.

Ita hahu tinan 2023 ho posse ba Provedor Direitos Humanos no Justiça foun ba periode 2023 too 2027 ba Senhor Virgílio da Silva Guterres ‘Lamukan Fera-Kakutak’.

Provedoria Direitos Humanos no Justiça nudar Instituisaun Estadu ida nebe harii kedas iha faze inicial restaurasaun independênsia, liu husi Lei no.7/2004, 20 maiu, ho kompetensias iha asuntus Direitos Humanos, Justiça, Boa Governasaun no Anti-Korrupsaun iha tempu neba. Tuir mai assuntu korrupsaun muda tia ba Komisaun Anti-Korrupsaun nia kompetensias.

Razaun fundamental kriasaun PDHJ ho nia kompetensia sira koloka, esensialmente iha prosesu konstrusaun no rekonstrusaun nasional nudar Estado de Direito Democrático. Dinamika konstrusaun Estadu no rekonstrusaun sosiedade timorense, bazeia ba ema nia dignidade humana no nia direitu fundamental sira, no bazeia ba valores universais no socio-kulturais timorense hodi harii sosiedade ida nebe justa, pacifika, prospera, moris iha solidariedade no fraternidade. Ho baze iha dinamika ida ne’e no tuir ordein konstitusional mak Primeira Legislatura no Primeiru Governu Konstitusional estabelese kedas orgaun independente ida ne’e.

Konstituisaun RDTL preve kompetensias boot lobuk ida ba Provedor Direitos Humanos no Justiça, nudar orgaun independente ho funsaun apresia no buka atu responde keixas husi sidadaun sira kontra poder publiku, verifika atus tuir lei haruka, halo prosesu kona ba reparasaun injustisa no dirigi rekomendasaun ba orgaun kompetente sira.

Provedor Direitos Humanos no Justisa bele rekere deklarasaun inkonstitusionalidade kona ba medidas legislativas no bele mos rekere ba Supremo Tribunal Justisa atu halo verifikasaun kona ba inskonstitusionalidade por omissão ba medidas legislativas.

Promove no protégé direitos humanos, liberdades no garantias, mantein administrasaun publika ida nebe eficiente transparente, iha integridade no responsabilidade, prevene abuzu poder husi autoridades públikas no hasae konfiansa sidadaun sira ba entidades no oranismos públicos.

Iha perspetiva ida ne’e, boa governasun iha setor no nivel hotu-hotu nudar fator determinante ida hodi dinamiza no asegura direitos fundamental ema nian, garante respeitu ba ema nia dignidade humana, promove justisa no valores socio-kuluturais no forma kultura institusional nebe kompetente iha Estado de Direito Democrático.

Funsaun no kompetensias nebe Konstituisaun no leis atribui ona ezigi Provedor Direitos Humanos no Justisa presiza ekipadu ho kompetensia pessoal rasik nebe adekuadu hodi assume responsabilidade boot no todan lobuk ida nebe Konstituisaun no leis atribui ba. Ezigi mos kompetencias atu dirigi no gere Provedoria Direitos Humanos no Justiça hodi asegura no materializa kompetensia sira nebe Konstituisaun no lei fo ba Provedor.

Ho kondisoens sira nebe Provedor anterior sira hatur ona no bagagens Provedor foun Senhor Virgílio Guterres nebe konstroe liu husi experiencia nudar ativista ba libertasaun no independensia Timor-Leste, nudar jornalista no kapasidade kritika nebe iha, bele artikula didiak funsaun no kompetensias nebe Konstituisaun no lei fó. Hau dezeja mos Provedor bele hili ho livre no ho konfiansa adjunto sira nebe iha kualidade professional, integridade no maturidade komprovada hodi apoia ita boot nia mandatu too remata. Kargu no funsaun ida ne’e Estadu nian nebe ezigi kompromisso nebe forte ba Estado laos, atu responde ezigensias pessoal ka grupo.

Ho idade tinan 20 restaurasaun independensia, ita mos tenki iha korazein no onestidade atu avalia ita nia-an rasik. PDHJ iha papel atu hare no avalia mos situasaun hirak ne’e, bazeia ba kompetensias konstitusional no legal hodi promove Direitos Humanos, Justiça no Boa Governação, defende sidadaun sira wanhira hasoru abuzu husi poder publiku sira kontra ema nia direitu fundamental no kontra justisa.

Nudar reprezentante povu no ho kompetensia nudar Prezidenti Parlamentu Nasional ho honestidade no sinceridade hakarak hatoo katak Parlamentu Nasional la hare deit ba progressu no desafios PDHJ nia servisu husi relatoriu nebe hatoo ona ba Parlamentu Nasional maibe, hakarak hare liu ba progressu real saida mak atingi ona iha asuntu Direitos Humanos, Justiça iha ita nia sosiedade no Boa Governação iha instituisaun Estadu nian sira. Parlamentu Nasional simu informasun barak liu husi relatoriu anterior sira kona ba narrativa atividades, maibe, seidauk hetan relatoriu analitiku kona ba atividade nebe relasiona ho Provedor nia kompetencias Konstitusionais.

Hau enkoraja nafatin Provedor atu iha relatóriu anual ba Parlamentu Nasional tinan-tinan, fó mos atensaun ba elaborasaun relatoriu analitiku ho preokupasaun no desafiu sira nebe PDHJ hasoru to ohin loron.

Biar nune’e, ita iha razaun atu senti orgulho ho rezultadu no benefisiu sira ita hetan ona too agora. Sirak ne’e hotu nudar produtu koletivu nebe mai husi kolaborasaun ho partes barak, inklui kontribuisaun husi PDHJ. Enkuantu desafios no nesesidade sei barak iha ita nia rain no iha vida instituisaun pública sira, husu nafatin ita hotu nia disponibilidade no responsabilidade hodi asegura Provedor no Provedoria Direitos Humanos no Justiça nia funsoens no kompetensias too mandatu remata.

Ita nia Estadu seidauk hamrik metin iha aliserse politiku, legal no institusional nebe forte. Husu ba Provedor atu servisu hamutuk ho instituisaun kongenere sira hodi artikula ho efikasia no eficiência funsaun sira nebe atribui ona hodi kontribui ba reforssa instituisaun Estadu nian sira no reforsa kultura instituisional husi servidor Estadu nian sira.

Molok taka intervensaun ne’e, lori Deputadu sira nia naran agradese ba antiga Provedora, Adjuntos no funsionariu sira nia dedikasaun no kontribuisaun durante tinan hirak liu ba.

Agradese mos ba proponentes no Deputado sira nia konfiansa hodi elege Senhor Virgilio da Silva Guterres ba Provedor Direitos Humanos no Justiça ba mandatu ida ne’e.

Hau nia parabens no sucesso ba companheiro Virgílio da Silva Guterres iha kargu nudar Provedor Direitos Humanos no Justiça ba mandato tinan hat tuir mai.

Obrigado wain.

 

Tags: